თებერვლის დიდთოვლობა გურიაში – რას ითხოვს მოსახლეობა და რას აკეთებს მთავრობა
2025 წლის 21 თებერვალს გურიაში მოსულმა ინტენსიურმა თოვამ სტიქიის სახე სულ რამდენიმე საათში მიიღო და ასეულობით ოჯახი დააზარალა. დაინგრა სახლები, მწყობრიდან გამოვიდა ყველა სახის ინფრასტრუქტურა და საკომუნიკაციო სისტემა. მიუხედავად ინტენსიური მუშაობისა, ყველა მუნიციპალიტეტში ხელისუფლების ღონისძიებებზე მინიმუმ ერთი ნაბიჯით წინ იყო სტიქია, შესაბამისად, თოვლმა რამდენიმე დღეში ძალიან დიდი ზარალის გამოწვევა შეძლო. მოქალაქეების სტიქიის ზონიდან ბავშვების და ხანდაზმულების გაყვანას ითხოვნენ, ესაჭიროებოდათ მედიკამენტები და დეფიციტი იყო საკვებიც.
ვითარება საბოლოოდ დაახლოებით ხუთ დღეში განიმუხტა, რაშიც დიდი წვლილი მოხალისეებმა შეიტანეს, რომლებიც საქართველოს სხვადასხვა კუთხიდან ჩამოვიდნენ გურიაში და მოსახლეობას დახმარებას საკუთარი სიცოცხლის და ჯანმრთელობის რისკის ფასად უწევდნენ. თუმცა აღსანიშნავია, რომ მოხალისეებსა და სახელმწიფოს შორის კოოდრინირებული მუშაობა ნაკლებად მიმდინარეობდა. თუ არ ჩავთვლით ერთ ჯგუფს, ”offroad georgia”-ს, რომელთან თანამშრომლობაზეც ადგილობრივმა თვითმმართველობამ უარი არ თქვა. რაც შეეხება მოხალისეთა დანარჩენ ჯგუფებს, მათი დიდი ნაწილის განცხადებით, მიუხედავად მოხალისეების მზაობისა და მცდელობისა, სახელმწიფოს მხრიდან კოორდინირებულ მუშაობაზე თანხმობა ვერ მიიღეს.
სტიქიის შემდეგ მთავრობამ არაერთხელ გააკეთა განცხადება, რომ დაზარალებული გურიის რეგიონი და მისი მოსახლეობა შესაბამის დახმარებას მაქსიმალურად სწრაფად და ეფექტურად მიიღებდა და არცერთი მოქალაქე ხელისუფლების ზრუნვის მიღმა არ დარჩებოდა. შესაბამისმა კომისიებმა გურიის სამივე მუნიციპალიტეტში დაზარალებული მოსახლეობის საცხოვრებელი სახლების შემოწმება და აღწერა დაიწყეს. დაიწყო სხვადასხვა სახის მოსამზადებელი სამუშაოც. თუმცა ამ ღონისძიებების განხორციელების პროცესში, ექვსი თვე ანუ ნახევარი წელი გავიდა და უშუალოდ მოქალაქეების სახლების რეაბილიტაცია და სხვა რეალური ნაბიჯების გადადგმა შესაბამისმა სამსახურებმა ახლახან დაიწყეს.
ზოია გოგოძე ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის სოფელ შრომაში ცხოვრობს. თოვლმა მისი სახლის სახურავი ჩაანგრია, გაუნადგურა ავეჯი და დანაზოგით გაკეთებული რემონტი. ზოია გოგოძე ხელისუფლებისგან დახმარებას უკვე დიდი ხანია ელოდება და ყველაზე მეტად ზამთარი აშინებს, რადგან შიშობს, მოუსწრებს თუ არა მთავრობის დახმარება უამინდობების დაწყებამდე.
ზოია გოგოძის მსგავს მდგომარეობაში გურიაში ბევრია, ზოგი – მეტად, ზოგი – ნაკლებად. ჩოხატაურში თოვლმა 190 ოჯახი დააზარალა, ლანჩხუთში – 400 ოჯახი, ხოლო ოზურგეთში, რომელიც სტიქიის ეპიცენტრი იყო, 600 ოჯახი.
მთავრობის 10 ივლისის #1107 განკარგულების მიხედვით, ოზურგეთის მუნიციპალიტეტისთვის გამოყოფილი თანხა – 14 175 000 ლარს, ლანჩხუთისთვის – 7 365 000 ლარს, ხოლო ჩოხატაურის მუნიციპალიტეტებისთვის 3 805 000 ლარს შეადგენს.
როგორც გურიის გუბერნატორი ამბობს, ამჟამად მიმდინარეობს სტიქიით დაზარალებულთა დახმარების პირველი ეტაპი, რაც სრულად დაზიანებული სახურავების რეაბილიტაციას გულისხმობს.
გურიის თებერვლის სტიქიის დროს, უფრო ხშირი გახდა საუბრები დასავლურ გამოცდილებაზე, თუ როგორ რეაგირებენ სტიქიაზე ევროპული სახელმწიფოები. აღსანიშნავია, რომ დასავლურ პრაქტიკაში სტიქიური კატასტროფების დროს გადამწყვეტ როლს ასრულებს სახელმწიფოს დროული რეაგირება და მისი კოორდინირებული თანამშრომლობა მოხალისეებთან და ზოგადად, მოსახლეობასთან. ამის თვალსაჩინო მაგალითია სერბეთის 2021 წლის დიდთოვლობა, როდესაც თოვლის საფარმა რამდენიმე რეგიონი პარალიზებული გახადა და დაახლოებით 70 000 ადამიანი იზოლაციაში აღმოჩნდა. ხელისუფლებამ მყისიერად შექმნა საგანგებო შტაბი, გამოაცხადა საგანგებო მდგომარეობა 38 მუნიციპალიტეტში და პროცესში ჩართო სამხედრო ძალები, რომლებიც მძიმე ტექნიკით გზების გაწმენდასა და გათიშული სოფლების დასახლებასთან დამაკავშირებელი კორიდორების შექმნაზე მუშაობდნენ (SEESAC). ამავდროულად, სახელმწიფო უწყებებმა ადგილობრივ თვითმმართველობებთან ერთად დაფინანსება და საწვავი გამოყვეს ოპერაციების უწყვეტად შესრულებისთვის.
მოხალისეთა როლი ამ პროცესში ასევე გადამწყვეტი აღმოჩნდა: სერბეთის წითელი ჯვრის 400-ზე მეტი მოხალისე ყოველდღიურად მუშაობდა დაზარალებულ ტერიტორიებზე, მათ 15 000-ზე მეტ ოჯახს მიაწოდეს საკვები, თბილი ტანსაცმელი, მედიკამენტები და ჰიგიენური საშუალებები (IFRC). ბევრი ადგილობრივი მოქალაქე საკუთარი ტრაქტორებით და ავტომობილებით ერთვებოდა გზების გაწმენდასა და საჭიროების შემთხვევაში ადამიანების საავადმყოფოებში გადაყვანაში. სამხედროები, მაშველები და მოხალისეები ერთიან გუნდად მოქმედებდნენ, რამაც კრიზისის შედეგები მნიშვნელოვნად შეამცირა (Serbian Armed Forces).
სახელმწიფოს მხრიდან მოხალისეების რესურსის გამოყენება არ აღქმულა ალტერნატივად, არამედ იქცა პროცესის აუცილებელ ნაწილად: სწორედ ამ ერთობლივმა ძალისხმევამ გააძლიერა სახელმწიფო რესურსების ეფექტიანობა და მნიშვნელოვნად დააჩქარა კრიზისის დაძლევა. ეს მაგალითი ცხადყოფს, რომ უარი მოხალისეებზე ნიშნავს შესაძლებლობის დაკარგვას, ხოლო მათი ინტეგრირება სამთავრობო მოქმედებებში ქმნის ძლიერ მექანიზმს, რომლის შედეგადაც თოვლის მიმართ ბრძოლა სერბეთში ეფექტური აღმოჩნდა.
ეს გამოცდილება ნათლად აჩვენებს, რომ სტიქიის დროს მხოლოდ სახელმწიფო ინსტიტუციების სწრაფი მოქმედება არ არის საკმარისი – კრიტიკულია მოხალისეთა ძალისხმევის ორგანიზება და მათი ინტეგრაცია საერთო სტრატეგიაში. სწორედ ასეთი კოორდინირებული მოდელი უზრუნველყოფს მოსახლეობის უსაფრთხოებას და საშუალებას აძლევს ქვეყანას მინიმალური დანაკარგებით დაძლიოს კრიზისი.
საქართველოში კი, სადაც სტიქიიდან ექვსი თვე მოსახლეობამ ზარალის ანაზღაურების და კომპენსაციის მოლოდინში გაატარა, ახლა ახალი გამოწვევა აქვს: დააკმაყოფილებს თუ არა მათ რეალურ საჭიროებებს ის დახმარება, რომელიც მთავრობამ მათთვის გამოყო. ეყოფა თუ არა ახალი სახლის შესაძენად ის თანხა, რომელსაც კომპენსაციის სახით მისცემენ? რამეს უშველიან თუ არა, ციტრუსის ბაღებს, რომელიც მათი შემოსავლის მთავარი წყარო იყო? ვინ აანაზღაურებს განადგურებული ავეჯის ფულს? ეს ის კითხვებია, რომლებზე პასუხის გაცემაც საკმაოდ ძნელია, სანამ მოსახლეობის დახმარების სამ ეტაპიანი პროცესი არ ჩაივლის.
პუბლიკაცია შექმნილია ევროკავშირისა (EU) და გაეროს განვითარების პროგრამის (UNDP)
მხარდაჭერით. მის შინაარსზე სრულად პასუხისმგებელია JRC და შესაძლოა, რომ იგი არ
გამოხატავდეს ევროკავშირისა და გაეროს განვითარების პროგრამის შეხედულებებს.